AF Soomaaligu Ma Carabi baa?

AF Soomaaligu Ma Carabi baa?

Dad badan oo Soomaali ah ayaa ku dooda ama aaminsan in Af Soomaaligu yahay af Carabi nasakhmay. Taas oo malahayga ay ka tahay diin jacayl amaba ereyada badan ee diinta la xidhiidha ee Soomaaligu ka soo ergistay Carabiga. Sida ay tahayba, wax aan halkan isku deyi doonaa in aan ka falcelino run ahaanta weydiintaas.

Ugu horeyn labada af ee Soomaaliga iyo Carabigu wax ay kawada tirsan yihiin qoys-afeedka loo yaqaan Afroasiatic horena loo odhan jiray HamitoSametic.

Sida afyahanno badan qabaan labada af-baheed ee Saamiga iyo Xaamiga ee la isku dhaho Afroasiatic, wax da' weyn ka Xaamiga ah oo Soomaaliga, Berberka iyo Faraaciintu ku abtirsadaan. Marka afafka la bahaynayo wax laga eegaa doco kala duwan sida dhisaalka ereyga, weedhaynta, isrogrogga falka, magacuyaalada, tirsiimada, magacyada xubnaha jidhka, iwm.

Weedhaynta ama sida ereyada afku isku raacaan, waa isirka ugu mudan ee afafka la ga eego xidhiidhkooda. Qaybaha hadalka oo ay ugu mudan yihiin saddexda qaybood ee 'falaha', 'falka' iyo 'la-falaha', ayaa afba si u kala hormariyaa. Tusaale, Ingiriisiga oo ka tirsan qoys-afeedka 'Indo-yurubiyan' wax uu weedha u hormeeyaa: yeele 'subject', fal 'verb', la-yeele 'Object' (SVO). Halka Carabigu u hormeeyo, fal, yeele, iyo layeele (VSO).

Ali went to school

(S)    (V)       (O)

ذهب علي إلى المدرس

Halka Soomaaliga sida caadiga ah ama toosanba soo hor maro; yeele 'subject', layeele 'object', falkuna 'verb' ugu dambeeyo (SOV). 

Cali dugsiga ayuu aaday (tagay)

Marmarna yeelaha iyo la yeelaha ayaa la  iswaydaariyo oo weedhu waxa ay noqotaa (OSV)

Dugsiga ayuu Cali aaday.

Se marnaba sida Carabiga, Soomaaligu falka ma horeysiin karo, tusaale:

Aaday Cali dugsiga.

Halkaa wax inooga soo baxay in dhiska weedha labada af uu aad u kala duwan yahay. Sidaa awgeedna aan af Soomaaliga aanu ahayn af Carabi dhalanrogmay. Se labada af kala yihiin laba af oo kala madax banaan.

Dhanka kale, wax aynu si korkaxaadis ah iyana wax kaga iftiimin doonaa isku ekaanta isrogrogga falalka Carabiga iyo Soomaaliga. Se ugu horeyn wax la ga ma maarmaan noqonaysa in aan ku yara hakano, sharaxaad yarna ka bixino falka Soomaaliga. 

Si guud, falku waa qayb ka mid ah qaybaha hadalka (parts of speech). Waana qaybta ugu mudan afka, la'aantiisana aanu afku macne tolmoon yeelan karin. Falku wax uu tilmaamaa hawl la qabtay, la qabanayo ama la qabandoono. Salkiisuna waa falka faridda ah, ee qofka kowaad ee kelida ama wadarta oo ah cidda sida tooska ah loo amri karo, sida, cun (keli), cunna (wadar).

Falku wax uu u qaybsamaa laba qaybood oo loo kala yaqaan fal ebyane (regular verb) iyo ma-ebyane/(irregular verb).

Fal ebyanuhu waa falka jiriddiisu iska rogrogto dhanka dambe sida; cun, cunay, cunayaa, cunayay, cunaa, cuni doonaa, iwm. Ma-ebyanuhuna waa ka jiriddiisu hore iyo gadaalba iska bedbedesho, umana badna sida ebyanaha, inta la ogyahay na shan fal ayaa ma-ebyane ah.

Tusaale; 

Ereyga dheh oo carabina ah qul, marka qofka kowaad ee kalida ah waxa laga hormariyaa 'i' ama alif, marka wadarta qofka kowaad yahayna 'n' ama nuun' labada afba, waana sidan:

i-dhi, a-quulu

ni-dhi, na-quulu,

Kofka labaad keli iyo wadar.

ti-dhi, ta-quulu

ti-dhaah-deen, ta-quul-iin, iwm.

Qofka saddexaad (maqan) keli iyo wadar.

Yi-dhi, ya-quulu

Ti-dhi, ta-quulu

Yi-dhaah-deen, ya-quul-uun

Intan waa in yar oo ka mid ah waxa badan ee ay wadaagaan. Markaa wax aan anigu aaminsanahay in Soomaaligu yahay afka Carabigu ka tafiiran yahay.

Guuleed